ماهیّت و نقش قلب در وجود انسان از مسائلی است که در آیات و روایات بسیار ذکر شده و ان شاء الله در جایی دیگر به آن خواهیم پرداخت.

یکی از مسائلی که مربوط به قلب است ، قساوت و رقّتِ قلب است. قساوت و سختیِ قلب ، جلوی بسیاری از توفیقات را می گیرد و مانعی است برای درک معنویّتها و روحانیّتها و معارف. و از آن طرف ، رقّتِ قلب ، موجب فراهم شدن زمینه برای ادراک نورانیّت و معنویّت ، آرامش حقیقی و بسیاری از توفیقات دیگر می شود.

امّا چه باید کرد ؟ چه چیزهایی باعث قساوت قلب می شوند و چه چیزهایی موجب رقّت قلب اند ؟

در روایات به مسائل متعدّدی اشاره شده که ما در اینجا تعدادی از آنها را ذکر می کنیم.

الف . تعدادی از عوامل قساوت قلب :

۱ ) زیاد حرف زدن اگر این کلام ،‌از مصادیق ذکر خدا نباشد.

۲ ) درازیِ آرزوی دنیایی.

۳ ) ترک ذکر خدا.

۴ ) پرخوری کردن ، که منشأ مفاسد ظاهری و باطنیِ بسیاری است.

۵ ) گناه بعد از گناه.

۶ ) جدال و ستیزه کردن با انسانِ احمق.

۷ ) چهل روز پشت سر هم گوشت خوردن.

۸ ) زیاد خندیدن.

۹ ) خوابیدن بلافاصله بعد از غذا خوردن.

۱۰ ) گوش دادن به لهو.

ب . تعدادی از عوامل رقّت قلب :

۱ ) با یتیم ملاطفت و مهربانی کردن و دستِ نوازش بر سرش کشیدن.

۲ ) خوردن عدس. [ البتّه در این مورد و موارد مشابه باید جهات طبّی نیز رعایت شود ؛ یعنی باید ملاحظه نمود که عدس و مانند آن برای این شخصِ خاصّ از لحاظ طبّی مضرّ نباشد ]

۳ ) مداومت بر خوردن انجیر [ توضیحی که در مورد عدس گفتیم در اینجا هم باید مورد توجّه قرار گیرد. ].

و البتّه طبیعی است که پرهیز از عوامل قساوت قلب ، ان شاء الله زمینه را برای رقّت قلب فراهم خواهد کرد و شاید همین کار ، باعث ایجاد رقّت شود ، فَتَدَبَّرْ.