سؤال : آیا کسانی مثل بوعلی سینا که در اوج فلسفه بوده اند را هم می توان جزء عرفا دانست ؟ (۴۳۶/۳/۱۹)

جواب : باید دید منظور از « در اوج فلسفه بودن » چیست ؟ و مقصود از « عرفا » چه کسانی است ؟ امّا بر اساس آنچه از کاربرد این عبارات در کلام پرسشگر محترم فهمیده ام ، اجمالاً پاسخ این است که نه ، بین این دو تلازمی نیست ، هر چند اگر کسی به مرزهای دانش رسید و به حقیقت علم نزدیک گشت و از هوش وافر و تفکّر عمیقی برخوردار بود ، شاید همین سیر در مسیر کشف حقایق ، او را به حقیقت عالَم نزدیک کند. أمّا به هر حال ، مطمئنترین و ایمنترین راه ، تعبّد نسبت به خدای متعال است و این ، همان صراط مستقیم است که در سورهء مریم ، سورهء یس و بعضی جاهای دیگر در قرآن به آن اشاره شده است. اگر فیلسوف بر این راه طیّ طریق کرد و به منازل و مقاماتی رسید ، می توان او را از عرفا هم دانست ، وَ إلّا فَلا.

همچنین ، اگر منظور از عرفا ، عالمان به عرفان نظری است ، باز هم جواب همان است ؛ یعنی بین فیلسوف بودن و عالِم به عرفان نظری بودن تلازمی نیست. اینها دو علم مختلف اند ، هر چند اشتراکاتی هم در بعضی از مسائل دارند.