سؤال : یکی دو سال پیش مقام معظم رهبری مد ظله در دیدار با طلاب و روحانیون استان خراسان شمالی مسأله ای را دربارهء هجرت طلاب به قم مطرح کردند و فرمودند : « این منطقی نیست که طلبه حتماً در دورانهای اولیهء درس هجرت کند، برود به حوزه‌های بزرگ، بعد هم دیگر برنگردد؛ این نمی شود … امروز که ارتباط آسان است، شما یک رایانه می گیرید، پای رایانه می‌نشینید، از بهترین درسهای حوزه‌های بزرگ مستقیماً استفاده می کنید. پس امروز باید به حوزه‌های بزرگ نروند ، … شما شبهه‌ء علمی داشته باشید، سوار ماشین می شوید، دو سه ساعته خودتان را می رسانید مشهد، می روید پیش یک عالم دینی، شبهه را برطرف می کنید، بر می گردید. امروز با پیش‌ آمدن امکانات فراوان ، حوزه‌های شهرستانها باید رونق بگیرد ؛ باید کمّاً و کیفاً توسعه پیدا کند. »

تقاضا دارم توضیحاتی در این باره بفرمایید ؛ در حوزهء ما هجرت به به کلی تخطئه می شود ،کسی که به دنبال انتقالی گرفتن از مدرسهء ما به یکی از مدارس قم باشد حتماً با سیل مخالفتها روبرو می شود … متاسفانه متاسفانه نسبت به شهر مقدس قم و جامعهء روحانی آنجا دیدگاه نه چندان مثبتی وجود دارد که مثلا طلاب قم فقط مشغول درس خواندنند و تا آخر عمر درس می خوانند ولی سودی به کسی نمی رسانند ، یا یکی از متنفذین در حوزه می گفت « حالا قم سیصدتا مجتهد دارد به چه درد می خورند اینها ؟! » یا اینکه می گویند : « فرقی بین قم و شهر ما نیست بجز اینکه آنجا وسیع تر است » ، یا اینکه « تکلیف بر عدم هجرت است هر چند هجرت به قم فوایدی هم داشته باشد »

یا اینکه « شهر ما هم در چند سال آینده مثل قم می شود » و « فلانی به قم هجرت کرد و سر از ناکجا آباد در آورد و بهمانی هجرت کرد و پس از چند سال دست از پا درازتر برگشت و و و … . ناخودآگاه یک دیدگاه نه چندان مثبتی در ذهن عموم طلاب و روحانیون اینجا نسبت به شهر مقدس قم وجود دارد … البته از سخنرانی رهبری در جمع روحانیون خراسان شمالی هم به عنوان مؤیّد استفاده می شود … . این تبلیغات و جَوّ سازی ها قدرت تصمیم گیری مختارانه را از انسان می گیرند و متأسفانه بر روی شخص بنده اثرات سوئی گذاشته است … . خواهشمندم توضیح بفرمایید که آیا این سخن رهبری فراگیر است و برای طلاب تکلیف آور است که هجرت نکنند ؟ آیا تمام مسائل را می توان با فیلم های ویدؤیی و مسافرت یکی دو روزه جهت رفع اشکالات حل کرد ؟ آیا اینکه از بهترین استادها نوار صوتی وجود دارد کفایت می کند ؟ و آیا و آیا … (۳۶/۵/۵)

جواب :

۱ ) ارتباط و اتّصال با مراکز علمی برای اهل علم از واجبترین کارهاست ، و آفات قطع این ارتباط از امور مسلّم و تجربه شده است.

۲ ) این ارتباط لزوماً به معنای حضور طولانی مدّت در این مراکز نیست ، خصوصاً اینکه امکانات ارتباطی در دوران ما بسیار ارتقا یافته است و در کلام آقای خامنه ای به دو-سه تا از این امکانات اشاره شده است.

۳ ) هجرت طولانی مدّت به مراکز علمی فقط برای افرادی مفید است که برای این کار دلیل مُتقَنی داشته باشند ؛ مثلاً اگر کسی استعداد فوق العاده ای برای پیشرفت علمی داشته باشد و – حتّی با وجود امکانات موجود در زمان ما – نتواند با اساتید طراز اوّل ، از محلّ خودش ، ارتباط نزدیک علمی داشته باشد ، به نظر می رسد دلیلش برای این هجرت منطقی باشد. البتّه توجّه کنید که چه بسا افراد در تشخیص توانائیهای خود و سایر مسائلی که آنها را به عنوان دلیل هجرت یا عدم هجرتشان فرض می کنند ، دچار اشتباه شوند ، پس در این زمینه مشورت با افراد حاذق ، با تقوی ، مُنصِف و در عین حال آشنا با شخصیّت فردِ مشورت گیرنده از اوجب واجبات است.

۴ ) مسلّماً نمی توان همهء مسائل علمی را با مشاهدهء فیلم دروس اساتید و یا استماع درس آنها و یا مطالعه و یا سفرهای یکی دو روزه حلّ کرد ، با این روش ، مسلّماً نمی توان به اوج علم و مرز دانش رسید ، امّا آیا همهء افراد می خواهند ، و أصلاً می توانند ، به این اوج و مرز برسند ؟ مسلّماً چنین نیست.

۵ ) خلاصه اینکه در این زمینه « تفاوتهای فردی » نقش قابل توجّهی دارند و نمی توان برای همه یک حُکمِ واحد صادر کرد. هرچند به نظر من ، اکثر افراد یا نیاز به هجرت ندارند و با سفرهای کوتاه مدّت ، به اضافهء انحاء دیگر ارتباط ، می توانند در عین سکونت در محلّ خود ، تا حدودی از برکات مراکز علمی استفاده کنند ، و یا هجرت کوتاه مدّت ( مثلا دو سال ) برای آنها کافی است. مهمّ ، مفید بودن و نافع بودن است و توجّه به این مطلب می تواند کلید حلّ این مسأله و أمثال آن باشد.