سؤال : شما چقدر تحت تاثیر حوزه قرار گرفته اید ؟ من بعضی از طلبه ها را که می بینم واقعا مشتاق می شوم ولی بعضی از آنها از افرادی مثل من هم بدتر اند. به همین دلیل این سؤال برای من پیش آمده که حوزهء علمیّة آدمها را خوبتر می کند یا بدتر ؟ (۳۵/۴/۲۱)

جواب : جواب تفصیلی به این سؤال بسیار مفصّل است و لازمهء آن ذکر توضیحاتی در مورد ماهیّت حوزه های علمیّة ، روش صحیح طلبگی ، اهداف آن و مانند این مسائل است. امّا اجمالاً پنج نکته را عرض می کنم :

الف ) در هر صنف و گروهی از اصناف و گروههای اجتماعی ، ممکن است افراد خوب و بد به صورت مخلوط و در کنار هم وجود داشته باشند. نباید مطلق نگر و تنگ نظر باشیم ؛ به این معنا که مثلاً در بین طلّاب علوم اسلامی ، فقط کسی را « خوب » بدانم که همهء خصوصیّات آرمانی ای که در ذهن « من » وجود دارد را داشته باشد و در غیر این صورت او را « بد » بدانم ! بین خوبی مطلق و بدی مطلق درجات بی شماری هست.

ب ) اگر بین خوبی مطلق و بدی مطلق ، و به عبارت دیگر نور مطلق و ظلمت محض ، نقطهء وسطی را فرض کنیم ، با توجّه به تجربه ای که از حشر و نشر با طلّاب علوم اسلامی و منتسبین به حوزه های علمیّة دارم ، نظر من این است که بیشتر آنها در محدودهء مثبت قرار دارند. همچنین بر اساس تجربه ای که از ارتباطاتی که با گروههای مختلف جامعه دارم ، به نظر من می رسد که اگر بخواهیم گروههای مختلف جامعه را بر اساس درصد اعضای خوب و مثبتشان درجه بندی کنیم ، گروه منتسبین به حوزه های علمیّة در اوج این رتبه بندی قرار می گیرند. در واقع تا به حال ( در تجربهء حدود بیست ساله ای که در حوزه های علمیّة دارم ) به جز یکی دو مورد ، کسی از این افراد را ندیده ام که بشود گفت مطلقاً آدم بدی است.

ج ) در مورد خودم همینقدر می دانم که اگر دوباره متولّد شوم و عمری دوباره بیابم ، باز هم به اذن خدا طیّ طریق در راه علوم اهل بیت علیهم السلام را انتخاب خواهم کرد. به نظر من شریفترین ، مهمترین ، مثبت ترین و پر نشاط ترین کارها تشبّه ( = شبیه شدن ) به انبیاء و ائمّة علیهم السلام است ، و این تشبّه ، جز از طریق کسب علوم آنها و البتّه عمل به آن علوم ممکن نیست ، و زمینهء کسب آن علوم نورانی در حوزه های علمیّة بسیار فراهم تر و در دسترس تر است تا جاهای دیگر. به همین دلیل است که لازم است مؤمنین یا خود در راه کسب این علوم باشند و یا حدّاقلّ از علمای عامل و با تقوا جدا نباشند و علوم مورد نیازشان را از آنها فرا بگیرند ؛ در حالت اوّل زمینهء تشبّه به انبیاء و ائمّة علیهم السلام و در حالت دوم زمینهء تشبّه به اصحاب و یاران انبیاء و ائمّة علیهم السلام فراهم می شود.

د ) به نظر بنده ، حوزه های علمیّة یکی از بهترین زمینه ها برای رشد اکثر افراد جامعه را می تواند فراهم کند. البتّه مشروط به اینکه کسی که وارد این سلک و این مسیر می شود ، واقعیّات را در مورد این راه بداند و بر همان اساس حرکت کند ، نه اینکه بر اساس تخیّلاتی که در این مورد دارد اقدام نماید. کسانی که بر اساس تخیّلات و توهّمات خود کاری را انجام می دهند به احتمال زیاد پشیمان خواهند شد. همچنین اخلاص ، صدق ، تلاش بی وقفه ، تهجّد و امثال این صفات و اعمال صالحه از خصوصیّات الگوهای موفّق در حوزه های علمیّة است.

هـ ) اخطار : بعضی از افراد هستند که ورود به حوزه های علمیّة برایشان مفید نیست و بلکه شاید مضرّ باشد ، و این نه به دلیل جهات منفی آنها ، بلکه به خاطر شرائطی است دارند ، سعادت این افراد و خیر دنیا و آخرتشان در مسیر دیگری است. به همین دلیل اگر کسی می خواهد وارد حوزه های علمیّة شود ، حتماً و الزاماً دو مسأله را باید رعایت کند : اوّل : توکّل به خدای متعال و توسّل قوی به اهل بیت علیهم السلام با این نیّت که در مسیر درست قرار گیرد. و دوم : مشورت با کسی که هم با تقوا باشد ، هم با فضای حوزه های علمیّة آشنایی کامل و نزدیک داشته باشد و هم با خصوصیّات شخص مشورت گیرنده آشنا باشد تا بتواند او را در انتخاب مسیر یاری کند.