سؤال : اخیراً یکی از بزرگان گفته اند تدریس درس خارج فقه ، دلیل بر دارا بودن صلاحیّت علمی برای عضویّت در مجلس خبرگان نیست. با توجّه به اینکه درس خارج ، عالی ترین سطح حوزه است ، آیا چنین اظهار نظری صحیح است ؟ (۳۷/۲/۱۵)

جواب : در مصاحبه ای که با آیة الله کعبی انجام شده ، طبق آنچه در پایگاه « تسنیم » آمده است ، از ایشان در مورد بعضی از مسائل مرتبط با مجلس خبرگان سؤال شده و ایشان به آن سؤالات پاسخ داده و مطالبی را فرموده اند. در اواخر متن منتشر شده در « تسنیم » ، از آقای کعبی نقل شده که گفته اند : « درس خارج فقه داشتن ، به خودیِ خود ، ملاک صلاحیّت علمی نیست. »

با این فرض که مقصود ایشان از « صلاحیّت علمی » ، دارا بودنِ درجهء اجتهاد بوده ، سخن ایشان کاملاً درست است. به منظور شرح کلام ایشان ، نکاتی را در اینجا عرض می کنم :

آنچه در حوزه های علمیّة با عنوان « درس خارج » شناخته می شود ، بالاترین سطح از سطوح درسی رسمی است.

هدف اصلی و غائی از این دورهء درسی ، این است که دانشجویان علوم اسلامی ، به درجهء « اجتهاد » برسند ؛ و « اجتهاد » ، یعنی تخصّص در اسلام شناسی ، و به عبارت دیگر ، صاحب نظر شدن در استخراج گزاره هایی که در منابع اسلام وجود دارد.

بنابراین ، استادِ درس خارج ، خود باید « مجتهد » باشد تا بتواند به دانش پژوهانی که دارای این درجهء علمی نیستند ، برای رسیدن به اجتهاد کمک کند.

« باید » اینچنین باشد ، امّا آیا می توان گفت هر کسی عنوان استادی درس خارج را یدک می کشد ، و خودش مدّعی است صلاحیّتِ این کار را دارد ، و حتّی عدّه ای نیز دور او را گرفته و در درسش شرکت می کنند ، « واقعاً » هم شایستگیِ علمیِ لازم را برای این کار دارد ؟

پاسخ ، منفی است. همانگونه که اگر کسی شروع به تدریس علم پزشکی کرد ، نمی توان گفت به صِرفِ این ادّعا ، واقعاً هم صلاحیّت علمی این کار را دارد ، هرچند عدّه ای هم – به هر دلیل – دورش جمع شده باشند و در درسش شرکت نمایند.

اضافه کنید به آنچه گفتیم این نکته را که تدریس ، و همینطور ، شرکت در درسها ، در حوزه های علمیّة آزادتر از سایر مراکز علمی است. به این معنی که هر کس در خود صلاحیّتِ علمی تدریس – در هر مقطعی – را دید ، می تواند اقدام به تدریس کند ( و البتّه بدون هیچ گونه مزایای مالی ! ).

پس آنچه از جناب آیة الله کعبی – که بنده افتخار شاگردی ایشان را داشته ام – نقل شده ( یعنی اینکه صِرفِ تدریس درس خارج ، به خودیِ خود ، به معنای صلاحیّت علمی نیست ) کاملاً درست است. به قول آن شاعر شیرین گفتار :

نه هر که چهره بر افروخت ، دلبری داند

نه هر که آینه سازد ، سکندری داند

نه هر که طرف کُلَه کج نهاد و تند نشست

کلاهداری و آئین سروری داند !

باید صاحب نظران بروند و ببینند آن شخص مدّعی در درس چه می گوید ، آثار علمی اش در چه حدّی است ، با او مذاکرهء علمی کنند ، و از درِ امتحان و اختبار با او مواجه شوند ، تا معلوم شود آیا واقعاً واجد صلاحیّتِ علمی ، آن هم در حدّ اجتهاد ( به همان معنایی که در اوّل این نوشته گفتیم ) ، هست یا نه