سؤال : کتاب « طبقات الفقهاء » که تحت إشراف آیة الله سبحانی نوشته شده ، چه امتیازی نسبت به سایر کتابهای مشابه دارد ، منظورم این است که آیا صِرفاً جمع آوری مطالب است ، و یا ، مثل کارهایی که در « طبقات الرجال » انجام شده و می شود ،  اهداف و نتایج علمی خاصّی هم بر آن مترتّب است ؟ (۳۶/۷/۲۷)

جواب : این موسوعة ، خصوصیّات متعدّدی دارد أمّا در اینجا إجمالاً به چند خصوصیّت این کتاب اشاره می کنیم :

الف ) مقدّمه ای به منظور آشنایی با فقه و ادوار و مراحل آن بر این کتاب نوشته شده که از آنِ خود آقای سبحانی است. این مقدّمة ، دو مجلَّد اوّل این موسوعة را در بر گرفته است. پس از آن ، هر مجلّد به فقهای یک قرن اختصاص داده شده ، بجز قرن چهاردهم که به دلیل حجم زیاد ، در دو قسمت چاپ شده است.

ب ) هدف از تدوین این کتاب ، صِرفاً أمثال آن اهدافی که در تدوین « طبقات الرجال » مطرح است نبوده است. هرچند بعضی از این اهداف ، با ملاحظهء این موسوعة ، تأمین می شوند. در ضمن توجّه داشته باشید که فقهایی که در این مجموعه ذکر شده اند ، بیشترشان از رواة نیستند. پس بین محتوای این کتاب و آنچه در فنّ طبقات الرجال مطرح است عموم و خصوص مِن وجه است.

ج ) از خصوصیّات خوب این موسوعة ، این است که در ذکر فقهاء ، فقط به دو ملاک توجّه شده : مسلمان بودن و تاریخ حیات. پس مثلاً شما با ملاحظهء مجلّدی که مربوط به فلان قرن است ، می توانید به صورت یکجا ببینید که در آن قرن ، در بین مسلمین چه فقهای شاخصی بوده اند و با آثار علمی و زندگی نامهء مختصر ایشان آشنا شوید ؛ بدون در نظر گرفتن مذهب ، محلّ زندگی و مانند آن. در حالی که سایر کتبی که در باب طبقات الفقهاء  دیده ام ، یا اختصاص به فقهای مذهبی خاصّ دارند و یا مکانی خاصّ و یا مانند آن.