سؤال : من در مسجدی ، در صف چهارم جماعت ، مشغول نماز بودم که وسط نماز متوجه شدم دو سه صف اوّل ، نمازشان شکسته هست و بعد از رسیدن به انتهای رکعت دوم ، دیگر مشغول نماز نیستند. آیا نمازی که خوانده ام صحیح بوده یا باطل بوده است ؟ (۳۶/۴/۲۲)

جواب : در فرض مطرح شده در سؤال ، نماز بدل به فرادا می شود و درست است ، مگر اینکه یکی از موجبات بطلان نماز پیش بیاید.

توضیح : در نماز جماعت ، فاصلهء مأموم از امام جماعت و یا از سایر مأمومین نباید از حدّ مشخصی بیشتر باشد ( شرح این فاصله و بعضی از احکام آن در جای خود گفته شده ). اگر در حین نماز جماعت به هر دلیل ( از جمله مثل آنچه در متن سؤال ذکر شده ) فاصلهء مأموم از جماعت بیشتر از حدّ مجاز گردد ، جماعت او باطل می گردد ، یعنی دیگر نمازی که می خواند نماز جماعت نیست ، امّا می تواند نمازش را به قصد انفراد ادامه دهد و نیازی هم نیست که متلفت این مطلب باشد ؛ پس اگر بعد از نماز بفهمد در قسمتی از نماز جماعت ، آن فاصله از حدّ مجاز بیشتر بوده و او چون نمی دانسته ، نماز را به قصد و نیّت جماعت ادامه می داده ، این نیّت ، مشکلی در صحّت نمازش ایجاد نمی کند. البتّه صحّت نمازی که خوانده منوط به این است که در آن بخشی که از جماعت جدا بوده ، کاری که موجب بطلان نماز منفرد می شود انجام نداده باشد. برای روشن شدن این مطلب به ذکر یک مثال اکتفا می کنم : اگر در نماز جماعت به اشتباه ( مثلاً با این تصوّر که امام جماعت مشغول سر بر داشتن از رکوع است و یا این کار را کرده است ) از رکوع سر بردارید و ببینید امام جماعت هنوز در رکوع است ، باید دوباره به رکوع بروید و این کار ، موجب بطلان نماز نمی شود ( مگر اینکه به ركوع برگردید و پيش از آن كه به ركوع امام برسید ، امام سر بردارد ). امّا اگر همین اتّفاق در در نماز فرادا بیافتد ، یعنی بعد از بلند شدن از رکوع دوباره به رکوع بروید ، نمازتان باطل است. پس بعضی از کارها هستند که موجب بطلان نماز جماعت نمی شوند اما در نماز فرادا باطل کنندهء نماز هستند. حال در فرض مسألهء ما ، یعنی آنجا که جماعت بودن یک نماز ، از یک نقطه از آن تا آخر نماز ، بدل به حالت فرادا می شود ، اگر در آن بخش که فراداست ، کسی مرتکب چنین کارهایی شود ، از آنجا که در آن بخش ، در واقع نمازش فرادا بوده ( حتّی اگر خودش فکر می کرده که هنوز به جماعت متّصل است ) ، و چنین کارهایی موجب بطلان نماز فراداست ، آن نمازش باطل خواهد بود.