سؤال : اگر کسی مثلاً نذر کرد دو رکعت نماز که در اصل مستحبّ است ( مثل نافلهء صبح ) را بخواند ، آیا با آن معاملهء نماز واجب می شود و مثلاً در قراءة این نماز ، بعد از حمد ، خواندن سوره واجب می شود ؟ (۲۸/۳/۲)

جواب : نمازها ، از یک نظر ، دو دسته اند : بالأصالة واجب و بالأصالة مستحبّ ، به عبارت دیگر ، هر نمازی ، یا در اصل واجب است ( اگرچه گاهی مستحبّ شود ) ، مثل نمازهای پنجگانهء شبانه روز ، و یا در اصل مستحبّ است ( اگرچه در شرایطی ( مثلاً با نذر ) واجب گردد ) مثل نوافل یومیّة و نماز غفیلة.

این دو دسته ، در بعضی از احکام مشترک اند ؛ مثلاً در هر دو نوع ، نمازگزار باید طهارت داشته باشد. امّا بعضی از احکام و شرایطِ لازم الإجرای دستهء اوّل ، یعنی نمازهايی که بالأصالة واجب اند ، رعایتشان در دستهء دوم لازم نیست. مثلاً در نمازهای دستهء اوّل ، نمازگزار حتماً باید رو به قبله نماز بخواند مگر در شرایط اضطرار ، در حالی که در نمازهای دستهء دوم ، اگر نمازگزار می خواهد نماز را در حال حرکت بخواند ، رو به قبله بودن لازم نیست ، و به عبارت دیگر ، رعایت شرط استقبال قبله ، در نمازهای دستهء دوم ، فقط در وقتی لازم است که نمازگزار بخواهد در حال استقرار آن نماز را بخواند.

 فرقهای بین این دو گونه نماز ، بسیار زیاد اند و در بعضی از کتب مفصّل تا حدودی ذکر شده اند.

حال فرض کنید یکی از نمازهای دستهء دوم ، که در اصل مستحبّ است ، به دلیلی واجب شود ، مثلاً نذر کرده اید که فلان نماز مستحبّ را بخوانید. در این صورت ، این نماز اکنون بر شما واجب شده است. سؤالی که در اینجا پیش می آید این است که آیا در خواندن این نماز ، که بالعَرَض واجب شده است ، رعایت شرایطی که مخصوص نمازهای واجب بالأصالة است ( مثل شرط رو به قبله بودن در حال اختیار ) ، لازم است ؟ جواب این است که لازم نیست ، و با نذر شما ، ماهیّت این نماز ، همچون نمازهای واجب بالأصالة نمی شود. به عبارت دیگر ، با نذر اجمالیِ یک نماز مستحبّ ، تنها اتّفاقی که می افتد ، و تنها اشتراکی که دستهء دوم با دستهء اول پیدا می کند ، لازم شدن انجام دادن و خواندن آن نماز است ، و نه لزوم رعایت شرایط و قیودِ دستهء اوّل. مثلاً در مورد نماز نافلهء شب ، رو به قبله بودن جزء ذات و ماهیّتِ او نیست ، پس اگر کسی نذر کرد که نماز شب بخواند و خواست آن را در حال حرکت بخواند ، اینچنین نیست که با این نذرش ، رو به قبله بودن جزء شرایط این نماز شود و در حال اختیار نتواند آن را رو به جهتی غیر از جهت قبله بخواند. مگر اینکه این نماز را با قید رو به قبله بودن ( و یا هر شرط دیگری از شروط مخصوصِ دستهء اوّل ) نذر کند ، مثلاً نذر کند نماز شب را بخواند و در آن حال ، اگرچه در حال حرکت و عدم استقرار باشد ، رو به قبله هم باشد ، یا اینکه نذر کند اگر خواست نماز شب بخواند ، در هر حال که بود ، آن را رو به قبله بخواند ، در امثال این صورتها ، روشن است که رعایت شروط و قیود نذر شده لازم است ، امّا این قبیل فرضها از بحث ما خارج اند ؛ آنچه در این سؤال مدّ نظر است جایی است که انسان ، یک نماز مستحبّ را به صورت کلّی و بدون این قیود نذر کرده باشد.

 تا اینجا اصل مسأله روشن شد ، و امّا مثالی که زده اند ، یعنی قراءة سوره ، من در مورد وجوب قراءة سوره در نماز ، چه نمازهای واجب و چه نماهای مستحب تردید دارم ، امّا به هر حال ، حتّی اگر فرض کنیم این کار در نمازهای واجب بالأصالة ( = دستهء اوّل ) واجب باشد ، در نمازهای دستهء دوم ( = مستحبّ بالأصالة ) قطعاً لازم نیست ، مگر اینکه خواندن سوره جزئی از ذات آن نماز باشد ، مثل بعضی از نمازهای مستحبّ که طبق ادلّه ، خواندن سوره ( هر سوره ای یا سوره یا سوره های معیّنی ) از شروط آنهاست و یا خواندن سوره در آنها به خاطر دلیل دیگری ، مثل نذر و مانند آن ، لازم شده باشد و البتّه معلوم است که این فرضها از محلّ بحث خارج اند. پس در مورد آنچه در سؤال آمده ، اگر کسی به طور مطلق و اجمالی ، نذر کرد که نافلهء صبح را بخواند ، لازم نیست در آن نماز بعد از حمد سوره هم بخواند.