سؤال : نظر شما در مورد سند این روایت چیست :
« عدة الداعي : روى الشيخ أبو محمد جعفر بن أحمد بن علي القمي نزيل الري في كتابه المنبئ عن زهد النبي صلّى الله عليه وآله عن عبد الواحد عمن حدثه ، عن معاذ بن جبل قال : قلت حدثني بحديث سمعته من رسول الله صلى الله عليه و آله و حفظته من دقة ما حدثك به ، قال : نعم و بكى معاذ ، ثم قال : بأبي وأمي حدثني وأنا رديفه قال : بينا نحن نسير إذ رفع بصره إلى السماء فقال : الحمد لله الذي … » الخ. (۳۴/۸/۶)
جواب : این روایت را ابن فهد حلّی قدّس الله نفسه الزکیّة در کتاب « عُدّة الداعی » – در آنجا که نسبت به آلوده شدن عمل صالح با عُجب و ریا و غیبت و کِبر تحذیر می دهد – ذکر کرده و می فرماید : « روى الشيخ أبو جعفر محمد بن أحمد بن علي القمي نزيل الري في كتابه المنبئ عن زهد النبي صلى الله عليه و آله عن عبد الواحد عمن حدثه عن معاذ بن جبل قال : قلت : حدثني بحديث سمعته من رسول الله صلى الله عليه وآله وحفظته من دقة ما حدثك به قال : نعم و بكى … » الخ.
همچنین سیّد بن طاووس رضوان الله علیه در « فلاح السائل » ، این روایت را به سند خودش از هارون بن موسى نقل می کند که طبق این نقل هارون بن موسی فرموده : « حدثنا أحمد بن محمد بن عقدة قال حدثنا محمد بن سالم بن جبهان عن عبد العزيز عن الحسن بن علي عن سنان عن عبد الواحد عن رجل عن معاذ بن جبل ، قال : قلت : حدّثني بحديث سمعت من رسول الله صلّی الله علیه و آله حفظته و ذكرته كل يوم من دقة ما حدثك به ، قال : نعم ، و بكى معاذ ، فقال : اسكت ، فسكتّ ، ثمّ قال … » الخ.
دو طریق دیگر نیز برای این روایت ذکر کرده اند که در « الموضوعات » ابن الجوزی مذکور است ؛ طریق اوّل را به این صورت ذکر می کند : « أنبأنا زاهر بن طاهر أنبأنا أبو بكر أحمد بن الحسن البيهقي حدثنا أبو عبد الله محمد بن عبد الله الحاكم حدثنا أبو منصور محمد بن القاسم العتكي حدثنا محمد بن أشرس حدثنا محمد بن سعيد الهروي حدثنا إسحاق بن نجيح حدثنا عبد العزيز ابن عمر بن عبد العزيز عن ثور بن يزيد عن خالد بن معدان قال : قلت يا معاذ بن جبل حدثني حديثا سمعته من رسول الله صلى الله عليه وسلم … » الخ.
بعد از ذکر سند و متن اوّل ، می گوید : « وقد رواه أبو حاتم بن حبان عن عمر بن سعيد بن شيبان عن القاسم بن عبد الله المكفوف عن سلم الخواص عن ابن عيينة عن ثور أنبأنا ابن ناصر أنبأنا أبو الغنايم محمد بن علي النرسي أنبأنا إبراهيم بن محمد بن زيد السعدي أنبأنا علي بن الحسين العرزمي حدثنا أحمد بن علي المرهبي حدثنا الحسن بن مهران الأصبهاني أنبأنا أحمد بن الهيثم قاضي طرسوس عن عبد الواحد بن زيد عن ثور ابن زيد عن خالد بن معدان أحسبه عن معاذ بن جبل قال : قلت له : حدثني بحديث سمعت من رسول الله صلى الله عليه وسلم … » الخ.
روایت دیگری نیز هست که از نظر متن شبیه این روایت است. ابن الجوزی در همان کتاب بعد از ذکر دو تای اوّلی می گوید : « وقد روى نحوه من حديث علي عليه السلام : أنبأنا إسماعيل بن أحمد السمرقندي أنبأنا إسماعيل بن مسعدة الإسماعيلي أنبأنا أبو القاسم حمزة بن يوسف السهمي حدثتنا أم كلثوم بنت إبراهيم البتكراماذية قالت حدثنا أبو جعفر محمد ابن جعفر البصري حدثنا محمد بن أحمد الصوفي حدثنا جعفر بن محمد عن أبيه عن جده الحسين بن علي عن أبيه علي بن أبي طالب عن رسول الله صلّى الله عليه وسلم قال : إنّ الله خلق سبع سموات ، و … » الخ. ( > الموضوعات ، ج۳ ، ص ۱۵۴ به بعد )
پس این روایت تا آنجا که یافته ایم ، چهار ، و اگر روایت نقل شده از امیر المؤمنین صلوات الله علیه را نیز از جهاتی با بقیه متّحد ( و یا در حُکم متّحد ) بدانیم ، پنج سند دارد. امّا باید توجّه کرد که در تمام این طرق اشکالاتی هست که نمی توان آنها را در نظر نگرفت ؛ ارسال ، وجود افراد ضعیف و متّهم به جعل حدیث و عدم ذکر شدن این روایت در کتب اصلی و مورد اعتماد مسلمین ، موجب تشکیک در اعتبار آن می شود. ( تفصیل این اشکالات در صورت لزوم ان شاء الله ذکر خواهد شد. ) البتّه این به معنای علم ما به جعلی و ساخته گی بودن این حدیث و اطمینان ما به منتسب نبودن آن به معصوم علیه السلام در عالَمِ واقع نیست ، بلکه به معنای شکّ ما نسبت به صدور آن از معصوم سلام الله علیه است ، آن هم بر اساس آنچه تا کنون فهمیده ایم.
2 دیدگاه ها
با سلام و احترام، لطفا اشکالات سند حدیث معاذ بن جبل که در بالا بیان کردید ذکر کنید تا استفاده کنیم
علیکم السلام. ان شاء الله به زودی