سؤال : آیة الله خامنه ای اعلام کردند یک شنبه عیدِ [ فطر ] است. بعد یک سری از مراجع اعلام کردند دوشنبه عیدبوده و [ کسانی که روز یک شنبه را روزه نگرفته اند ] باید روزه شان را قضا کنند. سوال من این است : مگر وقتی یک عالِمی که همه قبولش دارند و اکثر علما بر مرجع بودنش صحّه میگذارند اعلام میکند عید شده ، چرا نظرات مشکل ساز میشود ؟ افق که یکی است … خب کسی هم که اعلام کرده ماه را دیده یک شخص معمولی نیست … یک عالِم است ، مرجع تقلید است. چرا این اتفاقات در این چند سالِ اخیر افتاده ؟ (۴۳۳/۱۱/۲۰)

جواب :

۱- بعضی مسائل هستند که خودِ سؤال ساده است امّا برای بیان جوابش شاید لازم شود به اندازهء یک کتاب سخن گفت ! این سوال نیز این گونه است. با این وجود من سعی خواهم کرد به کوتاه ترین شکل ، به این مسأله جواب دهم.

۲- بعضی دیگر از مراجع تقلید هم ( چه در ایران و چه در عراق ) همان نظر آیة الله خامنه ای را در مورد در این مسأله داشتند.

۳- مسألهء ثبوت یا عدم ثبوت رؤیت هلال و به تَبَعِ آن ، ثابت شدن اوّلِ ماه ( مثلاً در مورد ماه رمضان ) و یا آخر ماه ( مثلاً در مورد ماه شوّال و عید فطر ) ، از مسائل تقلیدی نیست ؛ به این معنا که اگر همهء مراجع تقلید هم مثلاً بگویند : « برای ما ثابت نشده که ماه مبارک رمضان شروع شده ، و بنابراین روزه گرفتن فردا لازم نیست » امّا برای شما اطمینان به شروع شدن ماه رمضان حاصل شده ( مثلاً خودتان هلالِ ماه را دیده اید ) ، بر شما لازم و واجب است که فردا را روزه بگیرید.

همچنین این مسأله با حکم حاکم شرع نیز اثبات نمی شود یعنی این مسأله ، مسألهء حکومتی یا از مسائلی که به حکم حاکم ثابت می شود نیست … .

پس دانستنِ اینکه مثلاً چه روزی اوّلِ ماه است ، مثل دانستنِ این مسأله است که فلان ظرف ، آیا با خون نجس شده ( => نباید در آن غذا خورد ) یا نه ؟ و به عبارت دیگر ، این قبیل مسائل ، اصطلاحاً ، جزء « موضوعاتِ » مسائل فقهی هستند که تشخیص آنها بر عهدهء خودِ مکلّف است.

۴- اختلاف نظر میان بزرگان ممکن است علل مختلفی داشته باشد. مثلاً :

الف ) اختلاف در مسائل علمی. اگر نظر فقهی شما این باشد که ” اگر هلالِ ماهِ نو ، در هر کجای عالَم دیده شد ، ماهِ جدید ( مثلاً ماه رمضان ) برای همهء ساکنانِ کرهء زمین شروع شده ” و نظر فقهیِ من این نباشد ، بلکه مثلاً نظرم این باشد که “اگر هلالِ ماه نو در جایی رؤیت شد ، فقط برای اهل همان منطقه و نیز مناطقی که از نظر عرض جغرافیایی با آن منطقه اشتراک دارند ( و نه سایر مناطق ) ، ماه جدید شروع شده ” ، در این صورت طبیعی است که اگر شما بر اساس همان نظرتان ، حکم به شروع ماه جدید کنید ، من نمی توانم و نباید بر اساس حکم شما رفتار نمایم.

ب ) اختلاف در راهها و روشهای به دست آوردن اطّلاعات. از طرفی مسائلی از قبیل ثابت شدن اوّل ماه نیاز به اطّلاعات دارد ، چون خود آن مرجع نمی تواند در آنِ واحد همه جا باشد و افق همهء مناطق را رصد کند ! و از طرف دیگر این واسطه ها باید مورد اطمینان بودنشان احراز شود و ثابت شده باشد. ممکن است شما به افرادی اعتماد کنید که مورد اعتماد بودنشان برای من به اثبات نرسیده باشد.

اینها دو نمونه از علل احتمالیِ اختلاف در مسائلِ اینچنینی بود.

۵- این قبیل اختلافات مربوط به همین چند ساله نیست. من خودم از بعضی از افرادی که سنّشان زیاد است خاطراتی شنیده ام مبنی بر اینکه مثلاً در هفتاد – هشتاد سال پیش هم نظیر این اختلافات بوده است. مثلاً یکیشان تعریف می کرد که در شهرِ … ، فلان محلّه ، روزی را به عنوان روز اوّل ماه شوال و عید فطر ، جشن می گرفتند ، در حالی که محلّهء کناریشان ، آن روز را به عنوان روز آخر ماه رمضان ، روزه بودند !

۶- با این قبیل اختلافات چه باید کرد ؟ آیا ماندنِ وضع به همین شکل بدون اشکال و « طبیعی » است ؟ اگر اینچنین نیست ، چه راه حلّ و تدبیری برای آن وجود دارد ؟

پاسخ به این قبیل سؤالات ، « در این مقال نمی گنجد » ! و ظاهراً هنوز زمان مناسب برای ذکر جواب کامل در این زمینه ها نرسیده است … .

« لَعَلَّ اللهَ یُحدِثُ بَعدَ ذلکَ أَمراً ».