سؤال : در دعای توسّل ، همهء ائمّة ( بجز امیر المؤمنین علیه السلام که آن هم علّتش معلوم است ) ابتدا با کنیه و سپس با اسمشان مورد خطاب قرار می گیرند و بعد یک یا دو تا از القابشان با « ایّها » مورد خطاب قرار گرفته ، بجز امام سجّاد علیه السلام که در مورد ایشان ، این خطاب سوم با « یا » صورت گرفته است [ یا ابا الحسن یا علیّ بن الحسین یا زین العابدین … ]. علّت این تفاوت چیست ؟ (۱۴۳۵/۶/۱)

جواب :

۱ ) در نداء ، وقتی آنچه مورد نداء قرار می دهیم [ = منادی ( که «منادا» خوانده می شود ) ] در ابتدایش « ال » دارد ، یا باید قبل از آن کلمه ، « أیّها » ( اگر مذکّر باشد ) یا « أیّتها » ( اگر مؤنّث باشد ) را ذکر کنیم ( مثل « يا أَيُّهَا الْإِنْسانُ » ( الانشقاق ، ۶ ) و « يا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّة » ( الفجر ، ۲۷ ) ) و یا اینکه اسم اشاره ای متناسب با منادی ذکر کنیم ( مثل « یا هذا الرجل » و « یا هذه المرأة » ). مگر اینکه منادی لفظ جلاله ( = الله ) باشد که در این صورت با وجوی که این کلمه « ال » دارد ، « یا الله » صحیح است ، و البتّه بیشتر ، آن را به صورت « اللّهمّ » استعمال می کنند.

همچنین ، در نداء ، اگر حرف نداء « یا » باشد ، بسیاری از اوقات این حرف را حذف می کنند ، مثل « يُوسُفُ أَعْرِضْ عَنْ هذا » ( یوسف ، ۲۹ ) و « رَبِّ أَرِني‏ أَنْظُرْ إِلَيْكَ ‏» ( الأعراف ، ۱۴۳ ).

۲ ) در دعای شریف توسّل نیز از همین قواعد پیروی شده است. مثلاً در جملاتِ « يا أبا محمّد ، يا حسن بن علي ، أيّها المجتبى » ، منادی در جملهء اوّل « ابا محمّد » ، در دومی « حسن » و در سومی « المجتبی » است و چون این کلمهء سومی « ال » دارد بین حرف نداء ( که همان « یا » بوده و حذف شده ) و منادی ( که « المجتبی » است ) ، « أیّها » ذکر شده است. امّا در جملاتِ « يا أبا القاسم ، يا رسول الله ، يا إمام الرحمة » و « يا أبا الحسن ، يا أمير المؤمنين ، يا علي بن أبي طالب » و « يا فاطمة الزهراء ، يا بنت محمّد ، يا قرّة عين الرسول » و « يا أبا الحسن ، يا عليّ بن الحسين ، يا زين العابدين » ، از آنجا که هیچ منادائی « ال » نداشته ، کلمهء « أیّها » یا « أیّتها » را نمی بینید.

در ضمن ، در سؤال بیان شده که عدم ذکر کلمهء « أیّها » در مورد جملات مربوط به توسّل به امیرالمؤمنین علیه السلام به علّت خاصّی است ، امّا در مسألهء ذکر یا عدم ذکر « أیّها » و « أیّتها » نکتهء دیگری غیر آنچه گفتیم به نظر بنده نرسید. همچنین فرموده اند « بجز اما سجّاد … » ، که این هم درست نیست و همان طور که دیدیم در جملات مربوط به توسّل به سه نفر دیگر از چهارده معصوم نیز همین وضعیّت وجود دارد. صلوات الله علیهم أجمعین.